Gözü Hiçbir Şey Görmemek Ne Demek? Antropolojik Bir Bakışla Görmenin Kültürel Anatomisi
Bir antropolog olarak her kültürde en çok ilgimi çeken şey, insanların dünyayı nasıl “gördüğüdür.” Görmek, yalnızca biyolojik bir eylem değildir; toplumsal, kültürel ve sembolik anlamlarla örülmüş bir deneyimdir. “Gözü hiçbir şey görmemek” ifadesi de bu bağlamda, sadece bir öfke ya da hırs anlatımı değil, kültürlerin derinlerinde yankılanan bir insani durumu simgeler.
Bu söz, insanın kendini kaybettiği, sınırlarını unuttuğu, bazen de kimliğini aşan bir hale işaret eder. Ancak bu “körlük”, her toplumda farklı biçimlerde yaşanır ve anlamlandırılır.
Görmenin Antropolojisi: Sembollerle Dokunan Bir Gerçeklik
Antropolojik açıdan bakıldığında görmek, yalnızca gözle değil, kültürle ilgilidir. Antropolog Clifford Geertz’in tanımıyla, kültür “anlam ağları”dır; insan bu ağların içinde hem görür hem de görülür. Gözü hiçbir şey görmemek bu ağın kopması, bireyin kendi toplumundaki sembolik düzenle arasındaki geçici bir bağın kaybolması anlamına gelir. Bir kabile savaşında, savaşçıların gözlerini kara boya ile kapatması, sadece düşmanı korkutmak değil, kendi benliklerini geçici olarak “görmezden gelmektir.” Bu, antropolojik olarak kimliğin askıya alınmasıdır — bir “görmeme ritüeli”.
Ritüellerde Görmemek: Körlüğün Bilgeliği
Birçok kültürde “görmemek”, bir tür inisiyasyon (geçiş) sembolüdür.
Afrika’da bazı kabilelerde genç erkeklerin erginlik törenlerinde gözlerinin belirli sürelerle kapatılması, onların “eski benliklerinden” arındığını simgeler. Bu süreçte gözü hiçbir şey görmez; çünkü yeni bir kimlik doğmaktadır.
Benzer şekilde Orta Asya şaman kültürlerinde, şamanın gözünü kapatarak trans hâline geçmesi, maddi dünyanın ötesine geçme çabasıdır. Görmemenin ritüeli burada bir eksiklik değil, bir derinliktir. İnsan, gözünü kapatarak içe döner, kolektif bilinçle temas eder.
Kültürel Sözlükte: “Gözü Hiçbir Şey Görmemek”in Sosyal Kodları
Türk kültüründe bu ifade genellikle öfke, tutku veya gözü karalık anlamında kullanılır. “Gözü hiçbir şey görmemek”, bireyin rasyonel sınırlarını aşmasıdır. Ancak antropolojik açıdan bu hâl, sadece bireysel bir taşkınlık değil; toplumun değerleriyle çatışmanın sembolik ifadesidir. Bir Anadolu köyünde düğün sırasında gelin kaçıran bir gencin “gözü hiçbir şey görmedi” denmesi, aslında toplumsal normların geçici olarak askıya alındığını ima eder. Bu, ritüelize edilmiş bir isyandır.
Toplum, bu “görmeme hâlini” hem kınar hem de anlar. Çünkü her kültür, belirli durumlarda bireye “görmemeyi” meşru kılar.
Semboller ve Körlük Arasında: Görmemenin Gücü
Antropolojide “körlük” yalnızca bir fiziksel durum değil, bir simgedir.
Antik Yunan mitolojisinde Teiresias, tanrıların isteğiyle kör olur ama geleceği görme yeteneği kazanır. Burada körlük, bilgelikle eş anlamlıdır.
Benzer biçimde Anadolu halk inanışlarında “gözü dönmek” de geçici bir bilinç değişimidir — tıpkı ritüellerdeki trans hâli gibi. Bu, bireyin toplumla olan bağını hem kopardığı hem de yeniden kurduğu bir andır. Gözü hiçbir şey görmemek bu bağlamda bir tür kültürel “boşluk anı”dır; insanın kendi sınırlarını aşmak için geçtiği bir eşiği temsil eder.
Kimlik ve Görme: Topluluk İçinde Körleşmek
Modern antropolojiye göre, bireyin “görmemesi” bazen toplumsal rollerin ağırlığıyla ilgilidir.
Bir grup insanın yanlış bir davranışı “görmezden gelmesi”, kültürel uyumun bir stratejisidir. Bu, “kolektif körlük” olarak tanımlanır.
Bir toplum, kendi içindeki adaletsizlikleri görmemeyi seçtiğinde aslında kendi kimliğini koruma refleksiyle hareket eder.
Dolayısıyla “gözü hiçbir şey görmemek” hem bireysel bir tutku hem de toplumsal bir mekanizmadır: Dengeyi bozma pahasına duygusal bir isyan.
Görmenin ve Görmemenin Dengesi
Görmek ile görmemek arasındaki çizgi, insanlık tarihinin en eski metaforlarından biridir. Her kültür, bu çizgiyi kendi mitleriyle çizer.
Bazıları için “görmemek” bir körlük, bazıları için bir aydınlanmadır. Gözü hiçbir şey görmemek bazen bir sevgilinin aşkında, bazen bir savaşçının öfkesinde, bazen bir annenin koruma içgüdüsünde ortaya çıkar. Hepsinde ortak olan şey, insanın sınırlarını aşmasıdır.
Okura Davet: Kendi Kültürel Körlüğünü Keşfet
Her toplumun ve her bireyin “görmediği” şeyler vardır. Kimi kendi acısını görmez, kimi başkasının varlığını.
Peki senin “görmediğin” nedir? Gözü hiçbir şey görmemek belki de her kültürde insanın kendine en yakın hâlidir — tutkuyla, korkuyla ya da inançla dolu bir hâl.
Yorumlarda, kendi kültürel “görmeme” anını paylaş. Çünkü bazen en derin anlamlar, gözle değil; kalbin sessizliğiyle görülür.